Гепатит д улимга олиб келади

Asosan jigar yallig‘lanishi bilan kechadigan D gepatiti hozirgi vaqtda turli yoshdagi kishilar o‘rtasida uchraydi. Bu kasallik gepatit B ning zamirida rivojlanadi.

Kuzatishlarga ko‘ra, gepatit D virusi ko‘pincha sterillanmagan tibbiy asbob-uskunalar orqali, masalan, qon quyganda, shuningdek tishlarni davolaganda, yetarlicha himoyalanmay jinsiy aloqa qilganda kishiga yuqib qoladi.

Bundan tashqari, D gepatiti virusi nuqsonli bo‘lib, uning ko‘payishida B gepatiti viruslari muhim rol o‘ynaydi. Demak, o‘tkir yo surunkali B gepatiti bilan og‘riganlarda D gepatit yuzaga kelishi tezlashadi.

Kasallik viruslari tashqi muhitga juda chidamli bo‘ladi, biroq zararlangan joyni kislota va ishqorlar bilan artganda nobud bo‘ladi.

Agar gepatit B bilan og‘rigan odam ayni vaqtda gepatit D ga ham chalinib qolsa, super infeksiya, ya’ni bitta infeksiyaga boshqasining qo‘shilishi ro‘y beradi. Bunday holat ayniqsa:

• narkotik moddalarni inyeksiya yo‘li bilan qabul qilganda;
• tez-tez qon almashtirib (ya’ni qon quydirib) turganda;
• gemodializ (sun’iy buyrak) apparatidan foydalanganda;
• badanga naqsh solish (tatuirovka) da;
• stomatologiya kursisida tishlarni davolatganda;
• tartibsiz jinsiy aloqa qilganda tez-tez ro‘y beradi.

D gepatiti virusi qonga tushgach, jigarning eng ichkari hujayralarigacha yetib boradi. Ayanchli tomoni shundaki, D gepatitini yuqtirgan bemorning jigari ilgari B gepatiti virusi bilan albatta, og‘rigan bo‘ladi. O‘z-o‘zidan ayonki, delta gepatit virusi B gepatiti virusining genetik mahsulotlariga qo‘shilib, (ochiqrog‘i jigarda o‘rnashib) hujayralarda virus zarrachalarining ko‘payishini faolllashtiradi. Bu esa jigar hujayralarining kuchli zararlanishi va yallig‘lanishiga olib keladi.

Ta’kidlash joizki, D gepatiti alomatlari (simptomlari) xuddi virusli gepatit B niki singari kechadi. Masalan, bemor quvvatsiz bo‘ladi, salga charchaydi, terlaydi, kayfiyat salga buziladi, ish qobiliyati pasayib ketadi. Ayrim hollarda beholllik shunchalar kuchayadiki, hatto bemorlar ish jarayonida ham dam olishga majbur bo‘lishadi. Aksariyat bemorlar esa tezlik bilan oza boshlaydilar.

• Ayniqsa, kasallik xuruji davrida bemorlarning qariyb hammasida dispeptik sindrom (ya’ni doimiy ko‘ngil aynishi, qayt qilish, ishtaha yo‘qolishi) rivojlanadi.
• Ba’zi hollarda esa xuruj vaqtida bemorlar jigar sohasidagi og‘riqdan shikoyat qiladi. Bunday og‘riq ko‘pincha jismoniy harakat paytida yoki parhez buzilganda paydo bo‘ladi. Bemor o‘ng biqinida xuddi “bir narsa osilib turgandek” bezovtalanadi. Bundan tashqari ozgina ovqat iste’mol qilinsa ham oshqozon sohasida og‘irlik seziladi.
• Kasallikning og‘ir turida uyquchanlik, burun va milklarning tez-tez qonashi, badanda sariqlikning kuchayishi kuzatiladi. Ayrim bemorlarning bo‘g‘imlarida og‘riq turadi hamda tana harorati ko‘tariladi. Jigar paypaslab ko‘rilganda qo‘lga qattiq tegadi, qirrasi o‘tkir, yuzasi tekis bo‘ladi. 30-40 foiz holatlarda esa taloq kattalashishi mumkin.

Aytish joizki, D gepatiti (delta gepatit ham deyiladi) xurujlari yil davomida besh martagacha qaytalashi mumkin. Bu xurujlar vaqtida bemor biroz sovuqqotadi, mushaklari va suyaklarida og‘riqni sezadi, badanidagi sariqlik kuchayadi. Ayrim bemorlar burnidan hech sababsiz qon ketadi, milki qonayveradi.

Delta gepatitga chalingan 10-15 foiz bemorlarda esa oyoqlar shishishi va qorinda suyuqlik to‘planishi (istisqo) kuzatiladi.

Kasallik juda tez avj olib jigar sirroziga aylanib ketishi mumkin. Masalan, delta-gepatit bilan og‘rigan bemorlarning aksariyatida 6-7 oy ichida jigar sirrozi rivojlanadi.

Kasallikning oldini olish uchun avvalo B gepatitiga qarshi o‘z vaqtida emlangan ma’qul. Emlash to‘g‘ri bajarilsa kishi virusli D (delta) gepatitiga umuman chalinmaydi. Shuningdek odam juda hushyor bo‘lishi, turmushda ozodalikka amal qilishi, ayniqsa, davolanayotgan paytlarda sterillangan asbob-uskunalardan foydalanishi lozim.

Muolaja jarayonida odatda virusga qarshi alfa-interferon qo‘llaniladi. Bu preparat virusning jigar hujayralarida ko‘payishiga qarshilik ko‘rsatadi. Shuningdek bemorning immunitetini ko‘tarish ham foyda beradi. Simptomatik (dori-darmonlar orqali) davo usullari yordamida qonni toksinlar (zaharlanishlar) dan tozalash buyuriladi. Bundan tashqari vitaminlar va gepatoprotektorlar (jigar hujayralarini himoyalovchi preparatlar) qo‘llaniladi.

Virusli B va D gepatitlari bilan og‘riganlar quyidagi mahsulotlardan o‘zlarini tiyishlari kerak:

• yog‘li shirin kulchalar, qatlama, sutga qorilgan xamirdan tayyorlangan pishiriqlar;
• nordon, shuningdek bochkada tuzlangan sabzavotlar va loviya yoki no‘xat (qorinni dam qilmasligi uchun)
• qaynatilgan yoki qovurilgan tuxum, qaymoq va yog‘li pishloq;
• gazlangan ichimliklar;
• achchiq qahva, muzqaymoq va qora shokoladlar;
• Murabbo, asal, qand va karamelli konfetlar cheklangan miqdorda iste’mol qilinadi.

Aytish joizki, bemor parhezga qat’iy rioya etsa asta-sekinlik bilan kasallikdan qutula boradi. Bordiyu parhezni buzib qo‘ysa, ya’ni kuchli ovqat iste’mol qilsa, jigar faoliyati izdan chiqadi va gepatit surunkali tus olib, tuzalishi qiyin kechadi.

Umuman surunkali B gepatiti va virusli D (delta) gepatit bilan og‘rigan har bir bemor hayotiga jiddiy qarashi, o‘z ahvolini doimiy nazorat qilishi va muolajani bosqichma-bosqich takrorlab turishi shart. Ayniqsa shifokor bilan bu borada maslahatlashish va uning buyurganlariga qat’iy rioya etish darddan forig‘ bo‘lish imkonini beradi.

Junaydullo Bahriyev, Samarqand: — Gepatit B bilan og‘riganimdan keyin doim parhezga rioya etib yuraman. Bilganlarimni muxlislar bilan bo‘lishish istagida maktub yo‘llayapman. Parhez uchun buyurilgan taomlarni qachon va qanday iste’mol qilish, ayniqsa ularni tayyorlash qoidalariga rioya etishning ahamiyati katta. Chunki jigar kasalliklarida iste’mol qilinadigan taomlarga ziravor va tuzni kamroq solish kerak. Bunday taomlar yaxshi pishirilgan, iloji bo‘lsa bug‘da dimlangani ma’qul.

• Sabzavot va yormalardan tayyorlangan go‘shtsiz sho‘rvalar, qiymali ugra hamda mastavalar yengil taom hisoblanadi. Ovqatlarga yog‘siz mol go‘shti va tovuqning yumshoq joylaridan ishlatish kerak.
• Palov tayyorlashda zirvagi kamroq qovurilib, unga qaynatilgan go‘sht solishni tavsiya etaman. Shuningdek yog‘siz baliqni qaynatib yoki gaz pechida pishirib iste’mol qilish ham mumkin. Sut-qatiq mahsulotlari yangi xolda bo‘lsa yanada yaxshi. Ho‘l mevalarning shirin turlaridan xomligicha yeb turish kerak. Yoki ulardan kompot va kisellar tayyorlab ichish mumkin.

Foydali maqolalarni Telegram kanalimizda kuzatib boring!

Ушбу ўлим даражадасидаги хавфли инфекциядан 90 фоизгача беморлар қутула олишади. Асосийси — даволанишни бошлашга кеч қолмаслик.

Жаҳон Соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотларига кўра, гепатитнинг С тури билан ер юзининг 70 миллиондан ортиқ кишиси азият чекади. Ушбу инфекция ва у билан боғлиқ асоратлар натижасида йилига 400 мингга яқин инсон вафот этади.

Жигарнинг гепатоинфекциялардан бири бўлган С гуруҳи вируси билан яллиғланишига Гепатит С касаллиги деб айтилади. Бошқа гуруҳдаги вируслар ҳам мавжуд, бироқ улар сездирмасдан зарарламайди.

Аксарият ҳолларда С-вирус қон орқали юқади. Бундан ташқари, зарарланиш кундалик ҳаёт тарзида ҳам содир бўлиши мумкин. Масалан, маникюр жараёнида сиздан олдинги мижоз учун ишлатилган асбобларни етарлича стерилламаслик нохуш ҳолатни келиб чиқишига сабаб бўлиши эҳтимоли юқори.

Сўнгра, инсон ўзида ҳеч қандай ғайритабиий аломатларни сезмайди. Вирус жигарни деярли сездирмаган ҳолатда қамраб олади. Айнан шу сабабли гепатит С’нинг сурункали тури билан оғрувчи беморларнинг 50 фоизи касаллик ҳақида ҳаттоки ўйлаб ҳам кўрмаган бўлишади. Бу орада у ривожланиб боради.

Гепатит С жигар раки ривожланишининг асосий сабабидир.

Американинг касалликни назорат қилиш ва олдини олиш Маркази маълум қилишича, гепатит С билан хасталанган одамларда:

• жигар фаолиятининг сурункали бузилишлари ривожланади, хавф - 60-70 фоиз;
• жигар циррози юзага келади (одатда бу зарарланишдан 20-30 йил ўтиб рўй беради), хавф - 10-20 фоиз;
• жигар етишмовчилиги кучаяди, хавф - 3-6 фоиз;
• жигар раки аниқланади, хавф - 1-5 фоиз.

Ижобий ҳолатлар ҳам мавжуд: тахминан 15-25 фоиз беморлар ўз-ўзидан давога эришади. Баъзида у билан касалланганини билмаган ҳолда ҳам вирусдан қутулиб кетиш ҳоллари учрайди. Шифокорлар буни тўсатдан вирусдан тозаланиш деб аташади ва унинг сабаби аниқланмаган.

Бироқ сиз қайси гуруҳга кирасиз — ўзини ўзи даволаганларми, циррозга йўлиққанларми ёки ундан ҳам ёмонроқ — буни олдиндан айтиш мушкул. Яхшиси, таваккалчилик қилмаган маъқул.

Касалликнинг икки даври мавжуд: ўткир ва сурункали. Биринчиси зарарланишдан кейинги 1-6 ойларда бошланади ва 2 ҳафтадан 12 ҳафтагача чўзилади. Шу вақт давомида яширинган вирус ўз белгиларини беради.

Аксарият беморларда (80 фоизгача) оғир давр мутлақо аломатларсиз ўтади.

Аниқ белгилар мавжуд бўлиши мумкин. Аммо улар кўп ҳолларда одатий ҳолсизлик билан кечгани сабабли шамоллаш ёки кучли чарчаш деб тахмин қилиниши мумкин.

Гепатит С’нинг оғир даврини қандай аниқлаш мумкин?

Қуйида нисбатан кенг тарқалган аломатларини келтирамиз:

• Қорин соҳасида қаттиқлик. Одатда ўнг тарафда, қовурға остида;
• Сариқ ёки малла рангли ахлат;
• Сийдик ранги тўқлашиши;
• Тез толиқиш, чарчоқлик;
• Доимий кўнгил айниши. Баъзида қусиш ҳолатигача;
• Иштаҳа йўқолиши. Унинг сабаби кўп ҳолларда — оз миқдордаги овқат тановулидан кейин ҳам ошқозон тўлиб қолгандай туйилиши;
• Мушак ва бўғимларда оғриқ. Худди грипп аломатидек;
• Ҳарорат кўтарилиши. Баъзан белгисиз, субфебрил даражагача;
• Тери ва кўз олмасининг енгил сарғайиши.

Юқоридаги аломатларнинг барчаси бир вақтда содир бўлиши шарт эмас. Бундан ташқари, улар том маънода бир неча кунга чўзилиши мумкин. Агар шу давр бошқа касаллик билан хасталаниш — масалан, ОРВИ — пайтида рўй берса, гепатит С’нинг белгиларини умуман пайқамай қолиш ҳам мумкин. Сўнгра ўткир давр якунланиб, кейингиси — сурункали гепатит С бошланади.

Гепатит С’нинг сурункали даврини қандай пайқаш мумкин?

У ўзини яққол намойиш қилиши учун жигарни кенг эгаллаб олмагунча сурункали давр йиллаб ва ҳаттоки ўн йиллаб чўзилади. Гепатит С’ни бу даврида таниб олиш оғир даврига қараганда янада қийинроқ. Аммо инсон ўзидаги ўзгаришларга яхшилаб эътибор қаратса, бунинг иложи бор.

Юқорида келтирилган аломатларга қўшимча равишда бир неча белгилар пайдо бўлади:

• Осон пайдо бўлувчи кўкаришлар. Қон ивиши омиллари жигарда ишлаб чиқарилади. Агар унинг ишида носозликлар пайдо бўлса, қон ивиши ёмонлашади.
• Қон кетиши. Кичик тирналишлардан ҳам узоқ вақт қон оқиши мумкин. Бунинг сабаби ҳам жигар фаолиятидаги камчиликлардир.
• Бесабаб қичишиш ва тошмалар юзага келиши. Тананинг ҳар қайси қисмида кузатилиши мумкин, лекин аксарият ҳолларда елка-бел, кўкрак соҳаларида, қўлларда пайдо бўлади.
• Оёқларнинг тез-тез шишиши.
• Бир қарашда сабабсиз бошланган вазн ташлаш.
• Ўргимчак ангиомаси. Бу тери остида пайдо бўлувчи қон томирларининг кластер шаклида тўпланиб қолишининг номи бўлиб, худди ўргимчак тўридаги сингари бир нуқтадан тарқалган бўлади.

Агар сиз келтирилган белгиларнинг ҳеч бўлмаса 2-3тасини ўзингизда кузатган бўлсангиз, бу зудлик билан тиббий текширувдан ўтиш кераклигини англатади.

Агар гумонлар тасдиқланса, терапевт сизни шифокор-инфекционист ёки гепатитни даволаш билан шуғулланувчи гепатологга юборади.

Яхши янгилик: С гепатитини даволашнинг иложи бор.

90 фоиз беморлар атиги бир неча ой давом этувчи дори-дармонлар қабулидан сўнг саломатлигини тиклаб олади.

Фақат ёдда тутинг: самарали даволаш йўлини фақат шифокор аниқлайди. Гап шундаки, гепатит С вируси бир неча генотипларга эга бўлиб, уларнинг ҳар бири индивидуал тартибдаги ёндашувни талаб қилади.

Даволаш курсини жигарни тиклаб бўлмайдиган ҳолатга келгунига қадар вақт йўқотмасдан бошлашга улгуриш ҳам муҳим.

Хавф гуруҳидасиз, агар сиз:

• бегоналар қони ва игналар билан бевосита алоқада бўлувчи тиббиёт муассасида ишласангиз;
• бетартиб жинсий ҳаёт тарзига эга бўлсангиз;
• пирсинг ёки татуировкангиз бўлса ва хизмат кўрсатувчининг бир марталик ёки стерилланган асбоблардан фойдаланганини аниқ билмасангиз;
• гигиена даражаси шубҳали салонларда маникюр ёки педикюр хизматидан фойдаланган бўлсангиз;
• сизга қон қуйишган бўлса;
• турмуш ўртоғингиз гепатит С биан зарарланган бўлса;
• онангиз гепатит С билан зарарланган бўлса;
• қамоқда ўтириб чиққан бўлсангиз.

Касаллик юқишининг асосий йўли қон орқали рўй беради. Баъзи ҳолларда жинсий йўл орқали ва туғруқ жараёнида онадан болага ўтиши мумкин, аммо бу жуда кам учрайди.

Гепатит С қуйидаги йўлларда юқмайди:

• овқат, сув, кўкрак сути орқали;
• сўзлашув, қучоқлашиш, ўпишиш, бир идишдан фойдаланиш орқали;
• чивинлар ва бошқа ҳашаротлар орқали.
• Энг муҳим қоида бу гигиенага риоя қилиш ва бегона қондан эҳтиёт бўлишдир:
• Шприц ва бошқа инсонларнинг биоматериаллари билан ишлаш жараёнида қоидаларга амал қилинг;
• Жамоат жойларида тирналишлар орттирмасликка ҳаракат қилинг. Чунки сиздан олдин бошқа бир одам ҳам тирналган бўлиши мумкин;
• Тиш тозалаш воситангиздан бошқалар фойдаланишига йўл қўйманг;
• Гўзаллик салонлари гигиенасига диққатли бўлинг;
• Гиёҳванд моддалар истеъмол қилманг.

Ва яна бир бор эслатамиз: гепатит С — давоси бор касаллик. Аммо энг яхшиси унга йўлиқмаслик. Эҳтиёткор ва диққатли бўлинг.

“Фарзандимни бу йил мактабга бераман. Мактаб маъмурияти фарзандимга г епатит А га қарши эмлаш шарт эканлигини маълум қилишди. Миллий эмлаш тақвимига киритилмаган ушбу вакцинанинг амалга оширилишини талаб қилиш қанчалик тўғри? Шу ҳақида маълумот берсангиз”

Н.Ғозиева, Тошкент ш.

Бизнинг мамлакатимиз вирусли гепатит тарқалиш эҳтимоли юқори бўлган эндемик ҳудудлардан саналади. Истаймизми-йўқми барча гигиена қоидаларига риоя қилган тақдиримизда ҳам Гепатит А касаллигидан ҳеч биримиз ҳимояланмаганмиз.

Вирусли Гепатит А тарқалиш даражасига кўра, бошқа гепатит турлари ичида биринчи ўринни (70%) эгаллайди. Бугун юртимиз таълим муассасаларида қабул жараёни кечмоқда. Таҳририятимизга йўлланган бу савол фарзандини таълим муассасасига жойлаётган барча ота-оналарни ўйлантириши табиий.

Шу каби саволларга жавоб олиш, ушбу касалликнинг келиб чиқиш сабаблари ва унинг олди олиш йўллари ҳақида маълумот олиш мақсадида Соғлиқни сақлаш вазирлиги Санитария, эпидемиология назорати маркази бошқармаси бошлиғи ўринбосари Дилором ТУРСУНОВАГА мурожаат қилдик. (ФОТОСИ БОР)

“ИФЛОС ҚЎЛЛАР” КАСАЛЛИГИ

Гепатит А - бу ифлос қўллар касаллиги. Эндемик ҳудудда эканлигимиз сабабли барча санитария гигиена қоидаларига риоя қилган тақдиримизда ҳам ҳар 3-4 йилда ушбу касаллик эпидемик жиҳатдан тарқалиш хусусиятига эга. Олдини олишнинг бугунги кундаги бирдан бир йўли бу вакцинация.

Эмлаш жадвалида нима сабабдан Гепатит А га қарши вакцина киритилмаган?

З.Хусанова, Тошкент ш.

Юртимизда бўғма, қоқшол, полеомиелит, менингит, кўкйўтал, қизамиқ, қизилча, гепатит В каби касалликларга қарши вакциналарнинг ҳаммаси мажбурий эмлаш тизимига киритилган. Нима учун? Сабаби бу касалга чалинган боллаларда касалликнинг оқибати аксарият ҳолларда ўлим билан якунланади . Вирусли гепатит А билан касалланиш юқори бўлгани билан ўлим кўрсаткичи паст. Бу касаллик сурункали кўринишга ўтади. Гепатит А га қарши вакцина жуда қиммат, чунки бу тавсиявий вакциналар турига киради, шу сабабли ушбу вакцина мажбурий эмлаш рўйхатига қўшилмаган.

ФАКТ

Ўзбекистонда Гепатит А га қарши эмлаш ишлари ўтган йилдан бери амалга оширилмоқда. Ўтган йилнинг ўзида республикамизда 105 мингдан ортиқ бола ушбу касаллика қарши эмланди. Бунинг натижасида Гепатит А билан касалланиш 15% камайди.

Касалликнинг асорати қандай?

Асоратлар яқин вақт ичида билинмаса ҳам бир неча йилдан кейин албатта чиқади.

• Жигар хасталиклари (цирроз);
• Сурункали формага ўтиши
• Доимий парҳез;
• Жигардаги оғриқ.

Нима қилиш керак?

Мактабларда, мактабгача таълим муассасаларида, оромгоҳларда болаларга кўпинча қўлларини ювмасдан овқатланишади, ювилмаган егуликларни истеъмол қилишади. Вирусли гепатит билан зарарланган озиқ-овқатлар, пашшаларнинг кўпайиши ҳам ушбу касаллик келиб чиқишининг бир омили саналади.

Касалликка чалинган инсон албатта бир умрга носоғломликни ташҳислаган бўлади. Унинг олдини олиш учун эса албатта ота-оналар ўртасида тушунтириш ишларини олиб бориш лозим. Шундагина ҳар бир ота-она фарзандини бу касалликка қарши албатта эмлатиш лозимлигини ўзлари тушуниб етади.

Инкубацион даври қанча?

Касалликнинг инкубацион даври яъни яширин даври 25-35 кунни ташкил қилади. Ўз-ўзидан келиб чиқадики, ушбу кунлар ичида касал билан мулоқотда бўлган барча ушбу вирусни юқтириб олиши мумкин.

Неча ёшдан эмланади?

Ушбу касаллик асосан 2 дан 14 ёшгача бўлган болалар орасида кенг тарқалган. Эмлаш ишлари 2 ёшдан амалга оширилиши мумкин.

Гепатит А қайси мавсумда тарқалади?

Ёз мавсуми касаллик энг кўп тарқаладиган палла саналади. Лекин касалликнинг инкубацион даври 35 кун бўлганлиги сабабли касаллик сентябр охиридан бошланиб қишгача давом этиши мумкин. Шу сабабли сентябр ойигача ота-оналар фарзандларини эмлатиб олсак айни муддао бўларди.

Вакциналар ишончлими?

Ҳар бир юртимизга кириб келаётган вакцина Давлат сертификатини олади, Соғлиқни сақлаш вазирлигининг текширувидан ўтади.

ФАКТ

Вакцина билан эмланган бола 15 йилга Гепатит А касаллигидан ҳимояланади.

Кимларни эмлаш мумкин эмас?

Вирусли гепатит А билан касалланиб бўлганлар эмланмайди, бошқа қарши кўрсатмалар йўқ.

Рақам

Ўтган йили “Соғлом бола йили” Давлат дастури давомида хайрия тариқасида ногирон, кам таъминланган оилаларнинг 50 минг нафар фарзанди ушбу касалликка қарши текин эмланди.

100 МИНГ СЎМГА 1,5 МИЛЛИОНЛИК ҲАЛОВАТ

Касалликни дарҳол аниқлаш жуда қийин, 35 кунгача бемор орамизда соғломдай юриши, унда фақат сариқлик пайдо бўлгандагина билиниши мумкин. Беморда ҳам у билан алоқада бўлганларда ҳам касалликни аниқлаш учун икки маротаба лаборатория текшируви амалга оширилади.

Бола касал бўлгач, ота ёки она ишдан қолади. Касаллик белгилари авж олиб кетмаслиги учун камида 18 кун даволаниши керак. Ҳар куни шифохонага бориб келиш ота-онага маълум миқдорда ҳаражат ва ташвиш олиб келади.

Олти ойгача бола диспансер ҳисобида туради. Олти ой давомида лаборатория таҳлилларини топшириб юриши ва шифокор назоратида бўлиши лозим.

Бола бир ойгача мактабга бормайди. Таълим муассасаси эса 35 кунга карантин қилинади. Бола билан алоқада бўлган барча болалар ҳам текширувдан ўтказиш лозим бўлади.

ХУЛОСА ЎРНИДА

Мактаб ва мактабгача таълим муасасалари раҳбарлари масаланинг шу томонларини ўйлаб ота-оналардан фарзандлоарни эмлаш талаб қилишади. Бу мажбуриймас, бироқ бу ишни ота-оналар билан тушунтириш ишларини олиб борган ҳолда амалга ошириш керак.

Айрим мамлакатларда бола бошқа болага вирус ёки микроб юқтирса, унинг ота-онасига катта жарима солинади. Бизда бундай нарса йўқ. Бугун мамлакатимизда бола 13 хил вакцинани давлат ҳисобидан оляпти. Улардан лоақал биттасини ота-она ўз ҳисобидан фарзанди учун амалга оширса, ўзига ҳам давлатга ҳам ёрдам қилган бўларди.

Ҳар йили 50 минг нафардан зиёд 14 ёшгача бўлган болалар гепатит А билан касалланади

Касаллик етказадиган иқтисодий зарар

Рақам (ўртача)

ССВ томонидан йўналтириладиган тўғридан тўғри тиббий ҳаражатлар

Тўғридан тўғри нотиббий ҳаражатлар (транспорт, ота-онанинг болани йўқлашга кетадиган суммалари)

Тўғридан-тўғри йўналтирилмаган ҳаражатлар (оиланинг ишга бормаганлиги оқибатида)

Биргини вирусли Гепатит А касаллигининг ўртача қиймати

Булар ташқи линклар ва янги даричада очилади

Бу линкни кўчириб олинг

Булар ташқи линклар ва янги даричада очилади

Улашиш даричасини ёпинг

Товуқ гўштидан тайёрланган наггетлар, музқаймоқ ва нонуштада тановул қилинадиган ёрмалар каби ўта қайта ишланган озиқ-овқатлар саломатликка зиён келтириб, эрта ўлимга сабаб бўлади, демоқда олимлар.

Франция ва Испания олимлари томонидан ўтказилган тадқиқот бундай озиқ-овқатларнинг зарар эканига яққол исбот ўлароқ эътироф этилмаган бўлсада, ўта қайта ишланган маҳсулотлар одамни ортиқча овқат истеъмол қилишга мажбурлаши айтилади.

Ўта қайта ишланган маҳсулотлар нима ўзи?

Ушбу тавсиф озиқ-овқат маҳсулотларининг қай даражада саноат ишловидан ўтганини кўрсатади.

• мевалар
• сабзавотлар
• сут
• гўшт
• дуккакли донлар
• гуруч каби донлар
• тухум

Аксар озиқ-овқат маҳсулотларига сақлаш муддатини узайтириш ва мазасини яхшилаш мақсадида, асосан, туз, ёғ, шакар билан ёки ферментлаш усули орқали ишлов берилади.

Уларга қуйидагиларни мисол келтириш мумкин:

• пишлоқ
• колбаса маҳсулотлари
• нон маҳсулотлари
• консерваланган мева ва сабзавотлар
• дудланган балиқ
• пиво

Бу рўйхатни узоқ давом эттириш мумкин. Сақловчи, ширинлаштирувчи ва ранг берувчи моддалар қўшилган кўплаб озиқ-овқат маҳсулотлари, ҳозирги кунда, кенг истеъмолнинг юқори ўринларидан жой олган.

Қуйидаги маҳсулотлар таркибида, одатда, бештадан кўп саноат қўшимчаси бўлади:

• колбаса каби қайта ишланган гўшт маҳсулотлари
• ёрмалар
• тез тайёр бўладиган лапшали шўрвалар
• газланган ширин ичимликлар
• товуқ гўштидан тайёрланган наггетлар
• кекслар
• шоколад
• музқаймоқ
• фабрикада тайёрланган нон маҳсулотлари

Бундай маҳсулотлар қанчалик зарарли?

Испаниядаги Наварра Университети томонидан эълон қилинган биринчи тадқиқотда 10 йил давомида 19,899 инсоннинг овқатланиш тартиби кузатиб борилгани айтилади.

Тадқиқот вақтида 335 инсоннинг нотўғри овқатланиш билан боғлиқ сабаблар оқибатида вафот этгани қайд қилинган.

Париж Университети эса беш йил давомида 105,159 инсонни кузатиб, уларнинг овқатланиш тартибини йилда икки бор баҳолаб борган.

Франциялик олимлар ўта қайта ишланган маҳсулотларни доимий истеъмол қилганларнинг соғлиқ билан боғлиқ жиддий муаммоларга дуч келганини аниқлаган.

Париж Университетидан доктор Матилда Тувернинг сўзларига кўра, бундай маҳсулотлар истеъмолининг шиддат билан ортиши кейинги ўн йилликларда юрак-қонтомир касалликларининг кескин кўпайишига олиб келиши мумкин.

Ўтган йили саноат томонидан кенг истеъмол учун қайта ишланган озиқ-овқат маҳсулотлари ва саратон хасталиги ўртасида боғлиқлик бўлиши мумкинлиги аниқланган эди.

Бироқ, ҳозирча, олимлар бундай маҳсулотлар ва соғликнинг бузилиши ўртасидаги боғлиқликнинг тагига ета олмаганлар.

Ўта қайта ишланган маҳсулотлар танага қандай таъсир қилади?

Ўтказилган тадқиқотнинг илк синовларида асосан бу каби маҳсулотлар билан озиқланган одамларда яна кўпроқ ейиш ва семиришга мойиллик юзага келиши аниқланган.

Шунингдек, қуйидаги салбий ҳолатлар аниқланган:

• Бу маҳсулотлар танага кўп қувват беради, аммо уларда осон ва хавфсиз ҳазм бўлувчи моддалар миқдори кам
• Уларга қўшилувчи қўшимчалар хавфсизлик синовларидан ўтган бўлсада, бир вақтнинг ўзида, турли озиқ-овқат маҳсулотларидаги қўшимчаларни истеъмол қилиш соғликка зиён етказиши мумкин
• Истеъмол қилиш осон бўлганидан одамлар бундай маҳсулотларни кўп ейди
• Улар мева ва сабзавотлар каби соғлом маҳсулотларни истеъмолдан сиқиб чиқаради - тайёр бананли музқаймоқ турганда, ким ҳам бананнинг ўзини ейиши мумкин?

Олимлар бу фаразларнинг тадқиқотлар орқали янада кенгроқ ўрганилиши зарурлигини эслатиб ўтган.

Нима қилмоқ керак?

Британиялик парҳезшунос олима Виктория Тейлор кўп тавсия қилинувчи овқатланиш тартибига одатланиш кераклигини айтади.

Масалан, саноат ишлови берилмаган ёки кам ишлов берилган мева, сабзавот, балиқ, ёнғоқ, дуккакли экинлар ва бошоқли донларни кўпроқ истеъмол қилишга одатланиш зарур.

Танқид

Аксарият кузатувчилар озиқ-овқат маҳсулотларини ўта қайта ишланган, дея таснифлашда кўплаб ноизчилликларга йўл қўйилишини таъкидлайди.

Рединг Университетидан озиқланиш ва соғлиқ масалалари бўйича эксперт Гантер Кунлга кўра, салями колбасаси каби маҳсулотлар шундай синфга киритилган бир пайтда, кўплаб ишлов босқичлари ва қўшимчаларни талаб этувчи пишлоқ ўта қайта ишланган маҳсулотлар рўйхатида йўқ.

Оғиздан тараладиган ёқимсиз ҳид, шубхасиз, жуда кўп одамлар учун “ёқимсиз” муаммони келтириб чиқаради. Оғиздан чиқадиган бу бадбўй ҳидни йўкотиш учун нималарни кабул қилишмайди - сакичлар, турли “тик-таклар”, спрейлар ва хоказо. Бирок, сизга маълумки, бу муаммонинг қисқа вақтли ечими. Бу муаммонинг хақиқий ечимини топиш учун унинг сабабини аниқлаш керак. Қуйида эхтимоли энг катта бўлган сабаблардан бирини (афсуски, ягонаси эмас) тушунтирувчи мутаxассис билан ўтказилган интервюни эътиборингизга хавола этамиз.

Тиббий паразитология ва тропик тиббиёт институтида оғиздан чиқадиган ёқимсиз ҳид пайдо бўлишининг янги сабибини топишди: паразитлар билан зарарланиш. Якинда якунланган тадкикот паразитлар фаолияти махсулотлари захарли ва ошкозонда чириш бактериялари ривожланиши учун кулай муҳит шакллантиришини xабар қилди. Айнан шу сабабдан паразитлар юккан одамларда оғиздаги ёқимсиз ҳидни кузатиш мумкин.

Бугун биз бу хакида РФ Паразитология Институти рахбари Сергей Владимирович Ривков билан гаплашамиз.

— Эвгений Николаевич, паразитлар юкуши натижасида оғизда ёқимсиз хид пайдо бўлиши хакидаги тадкикот маълумотлари канчалик тўғри?

— Бир неча йил олдин тиббиёт бирлашмаси оғиздаги ёқимсиз хид айнан оғиз бўшлиғида шаклланади деб хисобларди. Лекин, сўнги тадкикоктлар буннг бошка мухим сабаби ошкозон ва жигардаги муаммолар хисобланишини исботлади (паразитлар билан зарарланганда хар доим бўлган). Олимлар шунингдек бундай “оддий аломат” ни эътиборсиз қолдириш мумкин эмаслигини xабар қилишди. Паразитлар юқиши одамда деярли барча оғир касалликларнинг ҳосил бўлишига олиб келади.

Шаxсан мен институтимиз тадкикотига ишонаман. Оғиздаги оддий “ёқимсиз хид” жиддий касалликка айланади. Одам ўлимларининг 92% и паразитлар юкиши билан боғлиқ. Ва бу фақат касалликлардан келиб чиқкан ўлимлар эмас. “табиий ўлим” дейиладиган ўлимларнинг катта қисми - бу сизнинг организмингиз ва аъзоларингиз ичидаги паразитлар хаёт фаолиятининг оқибати.

— Одатда паразитлар деганда содда гижжалар тушунилади, улар қандай қилиб оғизда ёқимсиз хид пайдо бўлишига ва ҳатто одам ўлимига олиб келиши мумкин?

— Аслида одам паразитлари - фақат гижжалар деб хисоблаш янглиш фикр. Турли аъзоларда яшовчи паразитларнинг улкан турлари мавжуд. Ва улар турли оқибатларга олиб келади. Гижжалар хам, агар аниқроқ айтсак гелминтлар - жуда xавфли. Улар ичакни бузади, уни чиритади ва якунда - ўлимга олиб келади. Ва айтиб ўтиш керакки, хатто гелминтларни топиш ва йўкотиш жуда кийин.

У билан бир қаторда сизнинг жигар, мия, ўпка, кон, ошқозонингизда яшаши мумкин бўлган минглаб паразитлар мавжуд. Ва уларнинг деярли барчаси - ўлимга олиб келади. Улардан бир қисми дарров тажоввузкор ҳаракат қилади ва организмни бузади. Бир қисми эса - организм-ташувчи кўтара олмайдиган холатга олиб келувчи миқдорга етгунча сезилмас харакат қилади ва одам ўлади.

Бунда мен ишонч билан айтишим мумкинки, паразитлар деярли барчага юққан. Шунчаки улардан кўпларини топиш ўта кийин. Паразитлар билан зарарланиш оқибатлари намоён бўлганида эса шифокорлар айнан уларни даволашга харакат қилишади. Хатто танани очганда хам паразитларни топиш учун маxсус таҳлиллар керак. Ҳеч бўлмаганда уларнинг катта кисми учун.

Сизнинг жигар, мия, ўпка, кон, ошкозонингизда яшаши мумкин бўлган минглаб паразитлар мавжуд. Ва уларнинг деярли барчаси - ўлимга олиб келади. Барчаси эса одатда оғиздан чиқадиган ёқимсиз хиддан бошланади.

— Сиз паразитлар юқишига қандайдир аниқ мисоллар келтира оласизми?

— Мен юзлаб холатларни гапириб беришим мумкин. Лекин, ўйлайманки, паразитларнинг барча xавфли томонларини намоён қиладиганларига тўxталишим тўғри бўлади.

Биринчидан, аниқланишича, баъзи лентали чувалчанглар саратонга олиб келишга кодир. Бунда, аслида одамнинг ўзи эмас, айнан чувалчанглар зарарланади. Лекин уларнинг халокатли хужайралари одамни зарарлаган холда бутун организм бўйича таркалади. Бу чувалчанг личинкалари ичакдан одамнинг лимфатик тугунларига тушганида содир бўлади. Натижада, улар одамни тезда зарарлайдиган саратон ўсимталарига айланади. Ўлим бир неча ойда келади. Ўтган хафтада шундай ўсимтадан навбатдаги инсон ўлими холати кузатилди.

Бу фото марказида: одамга чувалчанг-паразитдан ўтадиган халокатли ўсимта хужайралари

Яна бир кўп таркалган холат - инсон миясининг паразитлар билан зарарланиши. Бу невроз, тез чарчаш, ўта таъсирчанлик ва кайфиятнинг тез ўзгаришларига олиб келади. Анча кечги боскичда эса, миянинг паразитлар билан тўлишига караб, оxир-оқибатда ўлимга олиб келувчи анча жиддий касалликлар ривожланади.

Биз аъзоларда паразитлар топилган холатларнинг фото арxивини олиб борамиз. Мана бир нечта фотографиялар, лекин огохлантириб кўяй, улар даxшатли.

Одамнинг ўт пуфагидаги чувалчанглар:

Саратон ўсимтасига олиб келган одамнинг бош миясидаги паразитлар:

Юракнинг тўxташига олиб келган юрак чувалчанглари:

Учинчи мисол - паразитлар билан зарарланган одам юраги. Жуда суст тарқалган касаллик хисобланади. Лекин аслида, юрак чувалчанглари қандайдир микдорда одамларнинг таxминан 23% да мавжуд. Яъни, деярли хар тўртинчи одамда. Эрта боскичда улар умуман сезилмайди, уларнинг организмга таъсири нолга тенг. Аммо канча кўп вакт ўтса, одам юрагидаги чувалчанглар фаолияти шунча сезиларли. Айнан улар кўпгина юрак xасталикларининг биринчи сабаб хисобланади, агар юрак тўxташи туфайли кутилмагандаги ўлим хакида гапирилса, унда бу паразитлар хиссасига бундай холатларнинг деярли 100% и тўғри келади.

— Паразитлар билан зарарланиш яна нимаси билан xавфли?

Эркакларда паразитлар қуйидагиларни чақиради: простатит, импотенсия, аденома, систит, буйрак ва сийдик пуфагида кум, тош. Аёлларда: туxумдонларда оғрик ва яллиғланиш. Фиброма, миома, фиброз-кистоз мастопатия, буйрак усти, сийдик пуфаги ва буйрак яллиғланиши ривожланади. Албатта терининг эрта кариши содир бўлади, ажинлар, кўз остида қоплар, юз ва танада сўгал ва папилломалалар пайдо бўлади.

— Паразитлардан қандай химояланиш мумкин? Қандайдир тахлил, дорилар мавжудми?

— Афсуски, бугунги кунда одам ичидаги паразитларни диагностикаси учун хакикатдан аниқ ускуналар мавжуд деб бўлмайди. Қисман, бу паразитларнинг улкан тури мавжудлиги билан (бизга маълумлари 2000 турдан ортик), бошқа томондан эса, уларни топишнинг жуда мураккаблиги билан боғлик. Россияда паразитларга тўлик тахлил жараёнлари бир-икки жойда бор ва катта маблағ талаб қилади.

Организмингизда паразит яшаётганлигини айтиш мумкин бўлган биринчи аломатлар, булар:

• Оғиздан чиқадиган ёқимсиз хид;
• Аллергия (насморк тошма, кўзлар ёшланиши, тумов);
• Терида тошма ва кизариш;
• Тез-тез шамоллаш, ангина, бурун битиши;
• Сурункали чарчок (Нима билан шуғуллансангиз хам тез чарчайсиз);
• Тез-тез бош оғриши;
• ич қотиши ва кетиши;
• Бўғим ва мушакларда оғриқлар;
• Нервоз, уйку ва иштаханинг бузилиши;
• Кўз остида доиралар, қопчалар;

Аломатлардан хеч бўлмаса биттаси учраса - 99% эхтимол билан организмингизда паразитлар мавжуд деб айтиш мумкин. Ва уларга қарши зудлик билан курашиш керак!