Как на казахском скарлатина
Скарлатина – А тобындағы бета гемолитикалық стрептококкпен қоздырылатын, ағзаның улануымен, жедел тонзиллитпен және ерекше бөртпелермен сипатталатын жедел жұқпалы ауру. Аурудың берілу жолы – ауа-тамшылы. Қазақша атауы жәншәу.
1847 ж. Т.Бильрот алғаш рет жаралы инфекциялы ұлпадан патогенді стрептококкты тапқан.
Ауру барлық елдерде қең таралған. Қазақстан Республикасында аурудың жеңіл түрлері кездеседі.
Жәншәу этиологиясы. Аурудың қоздырғышы А тобындағы бета гемолитикалық стрептококк. Стрептококктар грам оң, дөнгелек пішінді, моншақ тәрізді тізіліп, сыңарласа орналасатын бактериялар. 80 серотиптері бар. Эритрогенді токсин түзеді. Сыртқы ортада тұрақты, дезинфектанттарға төзімді, қайнатқанда 15 мин. жойылады.
Эпидемиологиясы. Аурудың көзі – скарлатинамен немесе стрептококкты баспамен ауыратын науқастар. Аурудың негізгі берілу жолы – ауа-тамшылы, бірақ залалданған үй заттары арқылы және 3-ші адам арқылы да берілуі мүмкін. Сондай-ақ сүт өнімдері де берілу факторы болып табылуы ықтимал. Бұл аурумен көбінесе балалар ауырады. Ауру күз-қыс айларында өршиді. Әрбір 4-6 жылда аурудың өрлеуі байқалады.
Патогенезі. Жәншәудің патогенезі күрделі: токсикалық, септикалық, аллергиялық компонеттерден құрылады. Ауру патогенезінде қоздырғыштың өзі, оның эритрогенді токсині және эндотоксиндері (стрептолизин, лейкоцидин, энтеротоксин, стрептокиназа, гиалуронидаза) роль атқарады. Токсиндер барлық ағзалардың, терінің, шырышты қабаттардың ұсақ тамырларының жайылмалы дилятациясынн шақырады. Сондықтан терінің, тілдің, жұтқыншақтың айқын гиперемиясы, теріде нүктелі бөртпе дамиды. Периваскулярлы инфильтрациямен дерманың ісігінің әсерінен паракератоз дамып, бөртпеден кейін алақанмен табандарда түлеу пайда болады.
Қоздырғыштың аллергендері кеш кезеңінің асқынуларын туғызады – гломерулонефрит, миокардит, артрит.
Қоздырғыш гематогенді ағазаларға тарағанда аурудың септикалық ошақтары дамуы мүмкін (отит, синусит, лимфаденит).
Ауруды бастан кешкеннен кейін тұрақты емес, антитоксикалық иммунитет қалыптасады.
Скарлатина (жәншәу) клиникалық көріністері. Жәншәудің жасырын кезеңі 1-11 күнге (жиі 5-6 күнге) созылады. Ағымы жеңіл, орташа, ауыр, бұдан басқа, экстрабуккалді (жара, күйік, босанғаннан кейінгі), септикалық түрлеріне бөлінген. Жәншәудің кардинальды 3 белгілері бар – қызба, тонзиллит, бөртпе.
Ауру жедел басталады: қалтыраумен қатар, дене қызуы жоғары деңгейге көтеріледі, бас ауыруы, жүрек айну, лоқсу болады. Қызба 3-5 күн сақталады. 1-ші сағаттарда жедел тонзиллит дамып, жұтыну кезінде тамақ ауырып, ауыз жұтқыншағының шырышты қабықтарында айқын гиперемия дамиды. Бұл өзгерістерді ескі авторлар от жалындарымен салыстырған. Баспа катаральды, лакунарлы, фолликулярлы және некрозды болуы мүмкін.
Таңдайдың көмекей бездері ұлғаяды, ауру сезімімен сипатталады.
Скарлатинаның клиникалық көріністері
Аурудың 1-ші тәулігінің аяғы мен 2-ші тәуліктің басында розеолезді, көлемі 1-2 мм бөртпелер шығады. Бөртпелер майда дақты, гиперемияланған тері фонында орналасып, терінің табиғи қатпарларында айқын көрінеді. Пастиа симптомы тән: механикалық жарақат болған жерлерде, шынтақ аймағындағы қатпарларда топтасқан эрозиялар орналасады, олар бөртпеден ұзаққа сақталады, ретроспективті диагноз қоюға көмек береді. Бөртпенің бетте орналасуы ерекше түрде болады, мұрын үшбұрышы бөртпеден бос, терісі бозғылт болады. Бұл симптом жәншәулік үшбұрыш немесес Филатов симптомы деп аталады. Науқастың беті қызыл түсті, ал мұрын үшбұрыш аймағында тері бозғылт болады, сондықтан Н.Ф.Филатов жәншәу диагнозын науқастың бетіне қарап қоюға болады деп жазған. Ауруға ақ дермографизм тән, ол тез пайда болып, ұзақ сақталады. Бөртпенің ұзақтығы-2-4 күн. Аурудың жеңіл ағымында бөртпелер тез жойылады, ал ауыр ағымда – 1 аптаға дейін сақталады.
Ауруға тілдің өзгерістері тән, таңқурай тәрізіді түсімен сипатталады. Ауруға ақ дермографизм тән.
Аурудың іріңді және аллергиялық асқынулары болуы мүмкін. Біріншісі нәрестелерде, ал екіншісі – 2 жастан жоғары балаларда жиі байқалады. Ерте кезеңдегі ең қауіпті асқыну – инфекциялы-токсикалық шок, ол аурудың басталуынан 3-4-ші күні дамиды. Тым кеш мерзімде гломерулонефрит, лимфаденит, отит, артрит, миокардит және синовиттің пайда болуы мүмкін.
Шеткі қанда нейтрофильды лейкоцитоз, ЭТЖ жоғарылайды.
Диагностикасы. Типті оқиғаларда диагноз аурудың клиникалық көріністерінің негізінде қойылады. Дифференциалды диагноз қызамықпен, псевдотуберкулезбен, токсикалы-аллергиялық жәншәу тәрізді бөртпелермен жүргізіледі.
Бактериологиялық әдіс: аурудың алғашқы күндерінде ауыз жұтқыншақтан бета гемолитикалық стрептококкты бөліп алу. Серологиялық әдіс: сарысуда анти-О-стрептолизин, стрептокиназа көлемін анықтау.Иммунофлюоресцентті әдісті қолдануға болады.
Емі. Емдеу шаралары үйде және ауруханада жүргізілуі мүмкін. Ауруханаға жатқызу ауыр ағымында немесе эпидемиологиялық көрсеткіш бойынша көрсетілген. Емдеуі антибиотиктермен жүргізіледі, соның ішінде пенициллин 50 000 бірлік/кг тәуліктік дозада, емдеу курсы 5-7 күн. Сондай-ақ эритромицин, олеандомицин жақсы әсер береді. Интоксикацияға қарсы шаралар, антигистаминді препараттар, жергілікті ем белгіленеді. Асқынуларды алдын алу және олармен күресу керек.
Болжамы. Ауру көп жағдайда жазылумен аяқталады, ауыр және септикалык түрлерінде – қауіпті болуы мүмкін.
Алдын алу шаралары. Ерекше профилактикасы жете зерттелмеген. Ең бастысы науқасты оңашалау, оған ұқыпты және ақырғы дезинфекция жүргізу қажет.
Достарыңмен әлеуметтік желіде бөліс
Медик+ админ! Сайт бойынша жауапты адам.
Сайт бойынша іздеу
Ең үздік материалдар
Қызамық (скарлатина) — кенеттен басталады. Баланың қызуы көтеріліп, басы ауырады, лоқсып құсады. Денесі ауыр тартып, мазасы кетеді. Тамаққа тәбеті шаппайды, ештеңені жақтырмай төсекте жатып алады. Аурудың бастапқы кезеңінде немесе екінші күнге қарағанда баланың кеудесіне, иықтарына, мойнына алқызыл бөртпелер шығады, сонан соң лезде арқасына, қарнына, қол-аяғына жайылады.
Беті ісіп домбығады, қызарып тұрады, үстіңгі ерні мен иегі боп-боз болып кетеді.Ерні, тілі кезеріп, тамағының безі ісінеді. Кейде ірің пайда болады. Лимфа бездері, әсіресе мойынның, шүйденің, жақтың, қолтықтың бездері ісінеді. Ауру баланың жүрегі жиі соғып, іші ауырады, арада 4—5 күн өткен соң қызуы біртіндеп қайтып, бөртпелері кете бастайды.
Сырқаттанған аптаның соңында, екінші аптаның алғашқы күндерінде мойнының, кеудесінің, маңдайының терілері аздап түлей бастайды. Сонан соң саусақтарының, алақанының, табандарының терісі қатты түлейді. 2 жасқа дейінгі сәбилердің ғана терілері түлемейді.
Ауру жеңіл түрде өтсе, бөртпелер бірден пайда болып, тез арада кетіп қалады. Егер ауруға дер кезінде ем қолданылмаса, онда басқа органдардың, мысалы бүйректің, жүректің, құлақ ішінің қабынуы мүмкін. Бұл асқынулар бірден емес 2—3 апта еткен соң барып білінеді. Сондықтан да баланың ауырғаны байқалысымен тез арада дәрігерге хабарлау қажет.
Дәрігердің бақылауымен науқас бала үйде емделеді. Алғашқы 10 күн бойына ауру бала төсекте жату тәртібін бұзбауға тиіс.
Ауру балаға алғаш тұзды тамақ бермейді, оның үстіне асты сұйық етіп дайындайды, баланы аз-аздан жиі-жиі тамақтандырған дұрыс. Етті тағамды тек суға және буға пісіріп беру қажет. Сырқат балаға қой, жылқы еттерін бермейді. Әр түрлі бөкпендерді, ботқаларды сүтке әзірлеп, оларға сары май араластырып берген жөн. Көжелерді, сорпаларды, бөкпендерді тек өсімдік майына ғана әзірлеу керек. Бала рационында айран, сүт міндетті түрде болуға тиіс.
Ауру басталғаннан кейін 4—5 күн өткен соң жоғарыда айтылған тамақтармен бірге сырқат балаға әр түрлі көкөністер, жеміс-жидектер, салаттар беруге болады. Аурудан толық айыққаннан кейін балаға 2—3 апта бойына тұзды, майға қуырылған тамақтар, кептірілген балық, ет және тамағына бұрыш, сірке қышқылын және басқа да ащы заттар қосып беруге болмайды.
Егер жас нәресте қызамықтан ауырған кезде іші өтіп, жағдайы нашарласа, онда оны бірінші күні міндетті түрде 6—12 сағат бойы тамақтандырмай, тек әрбір 5—10 минут сайын аздап сусын беріп отыру керек. Сусын ретінде қайнаған суды, 5 проценттік глюкозаны, рингер ертіндісін, көкөніс қайнатындыларын пайдалануға болады.
Сонан кейін әрбір 2—2,5 сағаттан соң сауылған емшек сүтін немесе қайнаған су араластырған кефир, т.б балаларға арналған ұнтақ сүт қоспаларын беруге болады. 3—4 күннен кейін баланың жағдайы жақсара бастайды, яғни бұл кезде нәресте анасының емшегін емуіне немесе бұрын ішіп жүрген тамақтарын жайлап іше беруіне болады.
Жағымсыз иіс шықпас үшін, баланың аузын сода қосылған сумен (1 шай қасық соданы 1 стакан суға салып) тазартып, ал ересек балалардың тісін щеткамен тазартып отырған жөн. Бала толық жазылғанша дәрігердің бақылауында болады әрі 21 күн өткенше сау балалармен араласуына болмайды.
Өйткені науқас бала 21 күнге дейін өзінен ауру қоздырғыш микробтар бөледі. Олар ауру баланың сілекейінен, түкірігінен бөлініп ауаға тарайды, сөйтіп сау балаға жұғады. Кейде микробтар ойыншық, ыдыс-аяқ, киім-кешек, төсек-орын арқылы жұғуы мүмкін.
Сондықтан да науқас баланың төсек-орны, киім-кешегі, ыдыс-аяғы, сүлгісі басқалардан бөлек болғаны жөн. Ал науқас баланы күтіп жүрген адам үстіне арнаулы халат немесе көйлек киіп, ол толық жазылған соң, бұл киімдерді міндетті түрде жақсылап қайнатып, жуып, үтіктеп алуы керек.
Науқас бала жатқан бөлменің ауасы үнемі тазартылып тұруға тиіс. Ол толық айығып кеткеннен кейін де 1—2 ай бойына күтіміне көп көңіл бөліп, оған дұрыс жағдай жасаған жөн. Сонымен бірге естияр бала дәрігерге көрініп, анализ тапсырып тұруға, дәрігердің кеңесін бұлжытпай орындауға міндетті. Қызамықпен ауырып тұрған балалар бұл аурумен қайтып ауырмайды.
Бұл жұқпалы ауру ежелден белгілі. Бұдан 2500 жыл бұрын Персияда (қазіргі Иран) бұл ауруды “скиарлат” — қанды қызыл дақ деп атаған. Бұл ұғымды ежелгі Рим дәрігерлері скарлатина деп өзгертіп, аурудың аты осы күнге дейін сақталған.
Скарлатинаның қоздырғышы стрептококк тобына жататын бактериялар. Бұл бактериялардың пішіні бір-біріне жалғасқан тізбекті, өте ұсақ шарлар. Инфекция сау адамға ауа арқылы жұғады. Скарлатинамен 2-8 жас аралығындағы балалар ауырады.
Сырқат бірден қатты басталады: дене қызуы көтеріліп, құсу және бас ауыру байқалады. Денеге тұтас, ұсақ бөрткен қаптап шығады, бұл баланың терісіне қызыл құм жағып қойғандай әсер қалдырады. Науқас баланың тілі алқызыл, кейде күрең-қызыл түске боялады.
Дене қызуы түскеннен кейін тері түлей бастайды. Бір еске сақтайтын нәрсе, тері түлеген кезде түсетін қабыршақтар инфекция көзі болады. Қазіргі кезде бұл аурудан құлан таза сауығып кетуге болады. Ол үшін дәрігердің белгілеген емін бұлжытпай орындау керек. Егер ауру аскынып кетсе, жүрек пен бүйрекке, лимфа бездері мен тамырларға, құлақ пен буындарға тарайды.
Мына жазбаларды да оқуға кеңес береміз:
Скарлатина - бұл өте жұқпалы жұқпалы ауру, әдетте 2-10 жастағы балаларға әсер етеді. Ересек тұрғындардың арасында скарлатинаның жағдайы да тіркеледі, бірақ әлдеқайда жиі кездеседі. Бала кішкентай деп есептеледі, бұл жұқпалы ауру оңайырақ болады. Бұл жұқпалы ауруды вирус емес, бактериялар, А типті стрептококк тудырады.
Балалардағы скарлатинаның бірінші белгілері:
Аурудың барлық кезеңі шартты түрде бөлінген дәріні бірнеше кезеңге бөледі:
- Жасырын кезең - 2-7 күн инкубациялық кезең
- Бастапқы кезең - бір күн
- Белсенді кезең - 4-5 күн
- Қалпына келтіру кезеңі - 7 күннен 21 күнге дейін
Инкубация кезеңінен басқа әр кезеңде өзінің белгілері бар. Әдетте скарлатина басталады, жиі аурудың алғашқы сағаттарында дене температурасы 39-40 градусқа дейін жетеді. Қуыз кезеңінде эозинофилия мен нейтрофильді лейкоцитоз табылған. Аурудың алғашқы сағаттарындағы белгілері:
- Жоғары температура
- Бас ауруы
- Жуынды кезде тамақ ауыруы (тамақтану)
- Жалпы әлсіздік
- Іштің ауыруы
- Тәбетсіздік
- Тахикардия
- Науқастар эйфорияның белгілерін көрсетеді, олар қуанады немесе керісінше жалқау, ұйқысыз, апатетикалық.
- Ауыр ауруы, құсу, жүрек айнуы
Жақында бұл аурудың барысы жұмсақ емес нысанда, безгегі жоқ көрінеді. Мұндай жағдайларда балалардың қызаруы, шағын температурасы ғана пайда болады, скарлатинаның басқа тән белгілері жоқ немесе жұмсақ.
Скарлатинамен ауырсыну:
Бір күннен кейін, ең алғашқы сәтсіздіктің пайда болуынан 2 күн өткен соң, терінің қызыл бөртпесі пайда болады - бұл балалардағы скарлатинаның маңызды диагностикалық белгілері. Алдымен, майда нүктелік элементтер мойынның, бетінің қызарған терісінде пайда болады, сосын ішкі жамбастарға, аяқтардың бүгілу беттеріне, іш және кеуде жағына таралады.
Бұл жағдайда балалардың скарлатинаның тағы бір маңызды белгісі айқын көрінеді: ақ дермографизм және табиғи бүктеулер аймағында қараңғы жолақтар түрінде бөртпелерді қалыңдату, аксиларлы депрессия. Балалардағы нозолабиальный үшбұрыш ақ болып қалып, алақандары жарқын болады.
Скарлатинаның диагнозын тексеру - алақанның белгісі бар. Бөртпе аймағында алақаны басқанда - скарлатинамен, қылқалам уақытша жоғалады. Егер бұл болмаса, қызамық, қызылша ( балалардағы қызылша симптомдары ), псевдотуберкулез, есірткі дерматиті сияқты басқа аурулар анықталмауы керек. Бөртпе шамамен бір аптаға созылады, бірте-бірте жойылады, ешқандай іздер мен пигментациясыз қалдырады.
Скарлатина безінің ангина:
Скарлатина бездері әрқашан тонзиллитпен, әртүрлі ауырлық дәрежесінде стенокардиямен жүреді. Мұндай қабыну процесінде лимфа түйіндері белсенді түрде әрекет етеді, олар тығыз болады, олар ауыр болады. Балалар:
Тақырып бойынша оқыңыз:
- Скарлатинаның инкубациялық кезеңі
- Скарлатинаның карантині
- Ересек адамның скарлатина қызуы мүмкін бе?
- Антибиотиктерді дұрыс қабылдау әдісі
- Ангинамен қалай дұрыс шайқауға болады
- Жібіскенде қатты тамақ
- Бандаждарды, жұмсақ тамырдың, тілдің, артқы қабырғасының қабырғасының қызаруы
- Фолликулярлық ангина немесе лакунардық ангина дамытады
- Аймақтық лимфаденит, антеролиттік лимфа түйіндерінде ауыр және ауыр болады
- Тіл бастапқыда құрғақ, боялған, сұр-ақ, ал 4-5 күнде қызыл немесе қызыл болады, 7-14 күн бойы сақталады.
Скарлатинадағы масштабтау:
Аурудың басталуынан 7-14 күннен кейін балалардағы қызарудың тағы бір белгісі - теріні тазарту . Табиғи ерекшелігі пальмалар мен табандарда орын алады және ол пальмалар мен табаны бірте-бірте таратып, қабаттардан шыққан қабаттардан шыққан ногтей фалангтарынан басталады. Денеде де пилинг байқалады, тек қана ұсақ, өрескел сипаты бар.
Бөртпедің басталуымен скарлатинаның басқа да белгілері жоғалады. 4-5-ші күндері балалар температурасы құлдырай бастайды, уыттану азаяды, бұл баланың жалпы жағдайын айтарлықтай жеңілдетеді.
Бала немесе ересек қызылшаның қызба белгілерінің ұқсас белгілері болса, дереу педиатр, терапевт және жұқпалы аурулар жөніндегі маманмен байланысыңыз керек.
Қазақша Мәліметтер Сайты
Стрептококкты аурулардың клиникалық топтар әр түрлі мұрындағы, ауыз — жұтқыншақтағы, терідегі жеңіл қабыну процестерінен ауыр жайылмалы септикөпиемияларға дейін: баспа, жұмсақ ұлпалардағы іріңді процестер, ревматизм және жәншау, тілме сияқты нозологиялық формалар. Стрептококктық инфекциялар этиология бойынша және эпидемиологиялық байланыстар және потогенездік ерекшеліктер бойынша біріктірілген.
Негізгі токсикалық компонент — экзотоксин (Диктің эритогенді токсині). Ол ұлпаларды зақымдайды; ретикуло — эндотелиалды жүйе қызметін тежейді, иммуносупрессия шақырады; мембрана өткізгіштігін жоғарлатады, т.б. және оның пирогендік қасиеті бар. Гемолизиндер және ферменттер стрептококктардың ұлпаға өтуіне көмек етеді.
Қазіргі кезде А тобының гемолитикалық стрептококктың 80-нен астам әр түрлі сероварлары белгілі. Әр бір серовар стрептококкты инфекцияның әр түрлі формасын немесе симптомсыз тасымалдаушылық шақыруы мүмкін. Егер балада антитоксиндік иммунитет болмаса, ол скарлатинамен ауруы мүмкін; ал егерде антитоксиндік иммунитет болса, стрептококкты инфекцияның қайтала-малы аурулары (топзилит, фарингит, фрункулеза т.б) пайда болуы мүмкін. Стрептококктар қоршаған ортада тұрақты, бірақ дезинфекциялаушы заттар мен антибиотиктер әсерінен өледі.
Стрептококкқа қабілеттілік жоғары, әсіресе балаларда және жас адамдарда. Лурушылардық күзде және қыста жоғарлайды.
Патогенезі. Стрептококктың ену орны жиі — бадамша бездер және жоғарғы жолдарының лимфоидты аппараты, сирек — зақымдалған тері немесе шырышты қабаттар (күйік, жара, терлеген жерлер).
Инфекцияның егу орнында біріншілік қабыну ошағы дамиды. Бұл жерде стрептококктар кобейіп: токсиндер, ұлпалардың ыдырау өнімдері және микробтық денелер жиналады.
Жергілікті қабыну ошағынан стрептококктар инвазивті қасиеттеріне байланысты таралады және токсиндер мен белоктардың ыдырау өнімдері ішке сорылады.
Организмде күрделі патологиялық процесс дамиды. Онда үш синдром (үш патогенездік бағыт) ажыратуға болады: инфекциялық (немесе сепситік) токсикалық және аллергиялық.
Инфекциялық синдромға стрептококктардың көбеюімен және тіршілігімен байланысты өзгерістер кіреді. Қоздырғыштың ену орнында катаралды қабыну пайда болады; кейде іріңді, некрозды процесс дамуы мүмкін.
Гемолитикалық стрептококктың ерекше қасиеті — оның агрессивтілігі, яғни оның біріншілік ошақтан айналадағы ұлпаға, регионарлы лимфа түйіндеріне тез таралуы; біріншілік комплекстің пайда болуы (периаденит, флегмона).
Аңқадан стрептококк Евстахий түтігі арқылы ортаңғы құлаққа өтіп, отит, мастоидит шақыруы мүмкін; мұрын жұтқыншаққа өтіп синуситтер этмоидит дамуын шақыруы мүмкін. Қабынудың барлық ошақтарынан инфекция қан арқылы диссеминацияланып, әрбір ағзада метастаздың іріңді ошақтардың пайда болуына (септикөпиемия) әкеп соғуы мүмкін.
Организмнің адаптациялық қасиеті жақсы болып, иммундық реакциялар тез дамыса, әсіресе этиотропты ем жүргізілсе процесс әр бір сатыда тоқтауы мүмкін.
Токсикалық синдром гемолитикалық стрептококк токсинінің еніп сорылу нәтижесінде дамиды. Аллергиялық синдром — стрептококктың белоктың аллергиялық әсерімен байланысты.
Иммунитет — типтік спецификалық (бактерияға қарсы) және типтік спецификалық емес (токсинге қарсы).
Клиникасы. Стрептококкты инфекцияның клиникалық белгілері процестің орналасуына; қоздырғыштың токсиндігі мем веруленттігі мен макроорганизмнің жағдайының, оның антибактериалды және антитоксиндік иммуиитсттіц, спецификалық емес резистәнтілігінің аллергиялық арасындағы қарым қатнасқа байланысты.
Стрептококктық инфекцияның жалпы клиникалық белгілері: инкубациялық кезең бірнеше сағаттан 4-5 күнге дейін; ауру жедел басталады; жергілікті қабыну ошағы және жалпы интоксикация тез дамиды. Жергілікті лимфа түйіндерінде қабыну реакциясы пайда болады.
Қанда — лейкоцитоз нейтрофилез, формуланың солға ығысуы, ЭТЖ жоғарлау болады.
Стрептококкты инфекцияньщ жіктелуінде жергілікті инфекциялық процестермен жайылмалы формаларын ажыратады. Жәншау мен тілме ерекше орын алады.
Қазіргі күңдегі стрептококкты инфекцияны сипаттай отырып, жергілікті процесстердің (теріде және оның туындыларында, аңқада орналасқан) басым болатыны туралы айтып кету керек.
Жиі кездесетін формаларға пиодермия, риниттер, топзилиттер, назофарингиттер жатады.
Жәншау (Скарлатина) балалар ауыратын жедел инфекционды ауруға жатады. Көбінесе ауа-тамшылы жолмен таралады. Бұл ауру жалпы интоксикация белгілерімен, баспамен, ұсақ нүктелі бөртпемен сипатталады. Сонымен қатар жәншау кезінде іріңді — септикалық және аллергиялық асқынулар дамуы мүмкін.
Жәншау бұрыннан белгілі. Бұл ауруды атап, бірінші рет сипаттаған Синденгам (1675 жылы). Клиникасын анық сипаттаған Бретопио (XIX ғасырдың басында). Жәншауды зерттеуде отанымыздың ғалымдары да үлкен роль атқарған олар: И.Т.Савченко, Г.Н.Габричевский, В.И.Иоффе, М.Г.Данилевич, М.А.Скворцов, А.А.Колтыпин, В.И. Молчанов, А.И.Доброхотова, М.К.Сухарева т.б. Бұл аттар жәншаудың этиологиясын, патомәрфологиясын, патогенезін және клиникасын зерттеумен байланысты. Біздің кафедра қызметкерлері (доцент Ф.Х.Мусабаева) Алматыда тұратын балалардағы жәншаудьщ клиникасын емдеу және алдын-алуын зерттеп, қызық мәліметтер жинаған.
Біздің елімізде жасалынған халықтың жағдайын жақсартуға бағытталған және санитарлық гигиеналық шаралар скарлатинамен аурушылардың деңгейінің төмендеуіне әкеп соққан.
Қазіргі кезде жәншау жеңіл ағады ауырлық коэффициенті 1%-ке түскен; елім көрсеткіші 1965 жылдан бері келтірілген.
Эволюция себептері — қорғаныстың спецификалық емес факторларын жоғарлату; антибактериалды терапияның және қоршаған орта жағдайларының әсерінен қоздырғыш қасиеттілігінің езгеруі.
Таралу жолы — көбінесе ауа-тамшылы, кейде тағам өнімдері (сүт) арқылы; жеке гигиена заттары, ойыншықтар арқылы. Жәншаумен көбінесе 2-7 жастағы балалар ауырады. Бір жасқа дейін жәншау сирек кездеседі, себебі оларда пассивті (плацентарлы) иммунитет болады және олардың биологиялық ерекшеліктері бар, яғни бұл жастағы балалардың нерв жүйесінің стрептококктардың токсикалық әсеріне сезімтаддығы төмен болады. Аурудың максимадды саны жылдың күздік — қысқы кезеңге келеді.
Белгіленген кезеңділік осы кезеңде бала организмінің реактивтілігінің өзгеруімен, балалар коллективтерінде қатынастардың жоғарлауымен; қоздырғыштың биологиялық қасиеттерінің өзгеруімен және антитоксикалық иммунитет динамикасының өзгеруімен байланысты. Контагиоздық индекс -0,4.
Жәншау кезіндегі қоздырғыштың ену орны — аңқамен жұтқыншақтың шырышты қабаты, және зақымданған тері, шырышты қабаттар (экстрабуккалды немесе экстра фарингеалды формалар). Инфекцияның ену орнында антитоксикалық иммунитет болмаса, бұл жерде стрептококктар көбейіп ұлпалардың некроз ошақтары дамиды. Микробтардың тіршілік ету процестерінде микробтардың инвазиясын жеңіддететін антигендік субстанциялар пайда болады — стрептолизин, фибринолизн, гиалуронидаза, преципитиноген, т.б. Осы аталған субстанциялар әсерінен микробтың әрі қарай таралуына жол ашылады; стрептококкты инфекция ошақтары түзіледі — жақ – астылық лимфаденит, мойын лимфадениті, отит, синусит, т.б. Берілген жағдайлар жәншау патогенезінің инфекциялық жолын белгілейді.
Стрептококктар серотиптерінің барлығына тән субстанция бөлді шынайы эритогенді стрептококкты токсин. Токсиннің әсерінен орталық нерв жүйесінде, жүрек-қан тамырлар жүйесінде өзгерістер пайда болады. Бұл өзгерістердің нәтижесінде қызба, нервтік қан тамырлық өзгерістер, терінің зақымы, экзантемалар майда болады. Жәншау кезінде вегатативті өзгерістерді Л.Л.Колтыпин зерттеген. Бұл ғалым жәншау қоздырғышының вегатативті — эндокринді және нервтік-қантамырлық аппаратқа тропты екендігін анықтаған. Аурудың бастапқы кезеңінде вегатативті нерв жүйесінің симпатикалық бөлігінің тонусы жоғарлайды. Бұл кезде бас ми қызметінің өзгерістері байқалады — қорғаныстың тежелу құбылыстары (организмнің қорғаныс реакциясы).
Жәншаудың екінші кезеңінде вегетативті нерв жүйесінің парасимпатикалық бөлігінің тонусы жоғарлайды. Қанда торшаның ыдырау өнімдері — ацетилхолиндік метаболиттер жиналады. Реконвалесценция кезеңінде вегетативті нерв жүйесінің динамикалық тепе — теңдігі қалыптасады. Сипатталған өзгерістер жәншау патогенезінің екінші — токсикалық жолын белгілейді. Сонымен қатар патогенездің үшінші аллергиялық жолы орын алады. Әр түрлі аллергендер (стрептококк, оның ыдырау өнімдері) әсерінен организмнің сенсибилизациясы дамиды. Аурудың бастапқы кезеңдерінде-ақ стрептококктың аллергиялық әсерін байқауға болады — бөртпенің полиморфтылығы; жергілікті лимфа түйіндерінен басқа түйіндердің үлкеюі, сезімталдылығы, эозинофилия т.б. Аллергизациялаушы фактордың әсері екінші кезеңінде күшейеді, аллергиялық асқынулар пайда болады — лимфадениттер, синовиттер, нефриттер).
Токсикалық жәншау генезінде организмнің инфекцияға гиперергиялық реакция түрінде жауап беру қасиеті де роль атқарады. Аллергиялық реакциялардың түзілуі организмнің тосқауылдлық қызметінің бұзылуына, қан тамырлар өткізгіштің жоғарлауына, иммунологиялық көрсеткіштердің өзгеруіне әкеп соғып, жәншау патогенезінің сепсистік жолы іске асырылады. Сонымен, жәншау патогенезінің үш жолы да өзара тығыз байланысқан.
Клиникасы. Бұл ауру кезінде инкубациялық кезең 2 күннен 12 күнге дейін, орташа 7 күн болады. қысқа инкубация (1-3 күн) экстрабуккадды скарлатинада кездеседі. Ауру өдетте жедел басталады. Дене қызуы көтеріледі, калтырау, құсу болады; Науқастың басы ауырады, жұтқан кезде тамағы ауырады; пульс жиілейді. Кейде, әсіресе аурудың ауыр түрлерінде орталық нерв жүйесінің зақымдалу белгілері — қозу, сандырақгау, мазалану немесе ұйқышылдық, апатия, құрысу, кейде — менингеалды белгілер пайда болады. Тері құрғақ, ыстық болады. Аңкада айқын гиперемия көрінеді, бадамша бездерінің бетінде және лакуналарында іріңдіжабынды немесе жалқық болады. Бірнеше сағатган кейін, көбінесе бірінші тәуліктің соңында терінің қызарған тұсында ұсақ нүктелі бөртпе пайда болып, дене бойында тарайды. Жәншаудың бөртпесі дерманың жоғарғы қабатгарының жедел қабынуы болып табылады; кейіннен эпидермисте өзгерістер дамуы мүмкін. Бөртпелер қолдардың бүгілетін бетінде, савдардың ішкі бетінде, кеудемен іштің төменгі бөлігінің алдыңғы және бүйір беттерінде айқын көрінеді. Терінің табиғи қатпарларында бөртпе айқынырақ болып, ұзақ сақталады. Бұл жерлерде көп жағдайларда қоңыр — қызыл жолақтар пайда болады (Пасти симптомы).
Бетте бөртпе ұртта, маңдайда орналасып, мұрын ерін үшбүрышы (Филатов үшбүрышы) таза болады және ағарады; бұны иннервация ерекшеліктерімен түсіндіруге болады. Кейде әдеттегі бөртпеден басқа, қол басында, кеудеде, арқада, мойында, миллиарлы бөртпе пайда болады. Кей жағдайларда ірі — дақты, дақты — папулездік бөртпе. Жиірек петехиалды элементтерде кездеседі. Бөртпе элементтерінің полиморфтығы жәншаудың ауыр түрлеріне тән. Ауыр формаларында жайылмалы қан қүйылымдары да пайда болады. Бөртпе түсінің қанықтығы жағдайдың ауырлығы туралы айтады.
Құсу — интоксикацияның бастапқы белгісі, жиі кездеседі (60-80%-те). Құсу қайталанып, 2 тәулікке созылуы мүмкін; аурудың ауырлығы туралы айтады.
Пульс жиілейді; бірақдене қызуына сәйкес болмайды. Жиіленген пульс жоғарланған артериалды қысыммен қатар симпатикотопия жағдайын көрсетеді.
Тәбет төмендейді. Іш қатуы мүмкін (запоры). Кішкентай балаларда іш өтуі мүмкін. Науқастардың 50%- бауыр үлкейеді. Кейде бауыр функциясының бұзылу белгілері пайда болады (тері сарғыштығы, зәрде уробилиногеннің пайда болуы, қанда билирубин деңгейінін, көтерілуі). Жеңіл және орташа ауыр түрлерінде Науқастардың 15-18%-де, ал ауыр түрлерімен ауыратын Науқастардың 57-63%-де көк бауыр үлкейеді.
Зәр мөлшері азаяды; реакциясы қышқыл; құрамында ураттар, белок іздері болады (фебрилді альбуминурия). Зәр тұнбасында, аурудың бірінші күндерінде уритроциттер және гиалиндік цилиндрлер болады. Ауыр жағдайларда зәрдегі өзгерістер токсикалық пефрозға тән.
Ауыр жағдайларда гипохромды анемия, тромбоцитопения болады. ЭТЖ көп жағдайларда жоғарылайды.
Клиникалық тәжірибеде АЛ.Колтыпин ұсынған жәншаудың клиникалықтурлеріпіц жіктелуі қолданылады. Клиникалық түрлерді топтау принциптсрі келесі критерийлерде негізделген:
а) интоксикация дәрежесі; нервтік-қан тамырлық, вегетативті — эндокриндік аппараттың зақымдалу дәрежесі;
б) аңқадағы, мұрын — жұтқыншақтағы, регионарлы лимфа түйіндеріндегі жергілікті процесстер интәнсивтілігі.
Жіктелуі
— жеңіл (орташа ауырлыққа өтетін);
— орташа ауыр (ауыр түрлеріне өтетін);
— ауыр түрлері: а) токсикалық
в) токсикалық — сепсистік
- Атиптік түрлер: а) жасырын (бөрпесіз)
Скарлатина-стрептококпен шақырылып,жоғары температура,таңдай бездерінің іріңді қабынуымен және тері қабатында майда бөртпелер пайда болумен сипатталатын балалардың жұқпалы ауруы.Ертеректе скарлатинадан,оның асқынуларынан балалар өлімі жиі кездескен.Соңғы 30-35 жыл ішінде аурудың ауыр түрлері,асқынулары сирек кездеседі және балалар өлімі де кездеспейтін болды.Оның себептерінің бірі –кейінгі жылдары балалардың емі үшін антибиотиктерді жиі қолдану болса, екіншіден халықтың жалпы тұрмыс жағдайларының жақсаруы,медициналық көмектің дер кезінде көрсетілуі болып табылады. Дегенмен,скарлатина әлі де балалар арасында кездесіп тұрады,оның иммундық жағдайын өзгертеді.
Эпидемиология.Аурудың көзі- ауру бала,ауырғаннан бастап 7-8 күнге дейін,асқынған жағдайларда одан ұзағырақ уақытта жұқпалылығы сақталады.Қоздырғыш тасымалдаушылардан ауру жұғу сирек кездеседі.Таралу жолдары- ауа сілекей арқылы,тікелей қатынас арқылы жұғуыда мүмкін.Ауруға бейімділік 2-7 жас аралығы,ересектер мен емізулі балалар өте сирек кездеседі.
Патогенез.Организмге қоздырғыш қалыпты жағдайда таңдай бездері арқылы (фарингеальды түрі),сирегірек жағдайда жарақаттанған,күйген тері қабаты арқылы (фарингеальды түрі),сирегірек жағдайда жарақаттанған,күйген тері қабаты арқылы (экстрафарингеальды немесе экстрабуккальды түрі енеді). Қоздырғыш өзінен экзотоксиндер және бірнеше ферменттер: стрептолизин,гиалуронидаза,стрептокиназа бөліп шығарады. Олар бала организмін уландырады, қабындырады,алергияға бейімдейді.
Осымен қатар, организмде токсиндерге қарсы антиденелер түзіледі,соның арқасында ауруға қарсы арнайы иммунитет пайда болады.Организмде бұл антиденелнрдің бар-жоғын,яғни скарлатинаға қарсы иммунитет бар-жоғын анықтау үшін Дик белгісін қойып тексеруге болады.Техникасы Манту белгісіне ұқсас, арнайы стрептококк токсинін тері ішіне егу арқылы анықталады. Егер ісік,қызару пайда болса оң нәтиже деп есептеледі,токсинге қарсы иммунитет бар деп есептеледі.
Клиникасы.Аурудың жасырын кезеңі 7күннен аспайды. Экстрафарингеальды түрінде бірнеше сағатқа ғана созылуы мүмкін.
Аталған белгілер 2-3 күннен кейін біртіндеп солғындай бастайды:температура түседі,таңдай бездеріндегі өзгерістер қайта бастайды,тілдегі қабыршықтар түсіп,қып – қызыл тілдің үстіндегі емізікшелер анық көрінеді.Тілдің осы көрінісі құлпынайға қатты ұқсайды,сондықтан оны салыстырмалы түрде”құлпынай тәрізді тіл” деп атайды.
Жазылу кезеңінде тері қабатында қабыршақты түлеу басталады,бұл құбылыс,әсіресе алақан мен табандарында анық байқалады.
Ауырлығына сәйкес скарлатинаның 3 дәрежесі анықталады.Өте ауыр түрі сирек кездеседі-өте жоғары температура,құсу,іш өту,сандырақтап елірмелеу,таңдай бездерінің флегмонозды,некротикалық өзгерістерімен сипатталады.Орташа ауыр түрінде-интоксикация,дене қызуының 39-қа дейін көтерілуі,құсу,бас ауыру,әлсіздену,іріңді баспа белгілері байқалу, лейкоцитоз,ЭШЖ жоғарылау7-8 күнге созылады.Жеңіл түрінде -90% жағдайда катаральды баспа белгілері,температура39 С,бөртпелер,лейкоцитоз,жоғары ЭШЖ 4-5 күнге дейін байқалады.
Асқынулары.Ерте асқынулар және кейінгі асқынулар болып бөлінеді:ерте асқынуларға лимфоаденит,отит,синуситтер жатады. Кейіннен пайда болатын асқынулар-синовит,нефрит,ревматизм.
Емдеу.Стационарға аурудың ауыр,асқынған түрлерімен және фондық аурулары бар балалар жатқызылады.Қалған уақытта балалар үй жағдайында емделеді.
Емдеу принциптері:ауру баланы міндетті түрде оңашалау;бала жататын бөлмеде қажетті санитарлық гигиеналық жағдайды қатаң сақтау;баланың тамағы жасына сәйкес,құнарлы және бірінші күндері бірқалыпты жылы ,сұйық болуын қамтамасыз ету;1аптаға төсек режимін (жеңіл түрлерінде де) тағайындау; 5-7күн бойы бета гемолитикалық стрептококқа әсер ететін пенициллин және осы топтағы антибиотиктер егу;антигистаминді препараттарды (супрастин,тавегил,димедрол т.б.),витаминдер комплексін,дезинтоксикациялық әсері бар көп мөлшерде сұйықтықтар тағайындау;күніне 2рет дене қызуын өлшеп тұру;жиі – жиі зәр анализін тексеріп тұру.
Асқынған және ауыр түрлерінде стационарда синдромдар бойынша ем жүргізіледі.
Профилактика.Арнайы, ерекшеленген профилактикасы жоқ.
Жалпы шаралар немесе ерекшеленбеген профилактика:дер кезінде баланы оңашалау (10 күнге,асқынған жағдайларда тәуір болғанша); қарым –қатынастағыларға 7 күнге каратин тағайындау;бала жатқан бөлменің тазалығын,ыдыс-аяқ,киім – кешек тазалығын қатаң сақтау;баланы басқа аурулардан сақтандыру.
Жел шешек (ветряная оспа)
Жел шешек- тері қабатында көпіршікті бөртпелер пайда болуымен сипатталатын,өте жұқпалы балалар ауруы.
Эпидемология.Қоздырғышы – вирус,сыртқы ортада өте төзімсіз,әсіресе,күн сәулесі мен жоғары температурада.Бірақ вирус өте ұшпалы,өте тез тарайды,ауа арқылы ауру болған бөлмеден басқа бөлмелерге,басқа этаждарға дейін жетіп,балаларға жұғуы мүмкін.Аурудың көзі-ауру бала.Талару жолдары –ауа,ауа –тамшы арқылы.Кейде планцента арқылы өтуі мүмкін.Жұқпалы мерзімі-бөртпелер қабыршақтарымен жабылғанға дейін созылады.
Патогенез.Вирус тыныс жолдарының шырышты қабаттары арқылы еніп, сол жерде өсіп өнеді,клеткаларын зақымдайды.Одан әрі вирус қанға өтіп,қан арқылы барлық ағзаларға тарайды,оларды зақымдайды.Зақымданған жерде көпіршікті бөртпелер пайда болады.Тері қабаты мен ішкі ағзалардың шырышты қабаттары ең жиі зақымданады.
Клиника. Аурудың жасырын кезеңі-2-3 апта. Жел шешек алғашқыда баланың жалпы жағдайының өзгеруімен басталады: дене қызуы көтеріледі, тәбеті төмендеп, басы ауырып,ұйқысы бұзылады.Осы кезде баланың бетінде,шаштарының арасында, денесінде бөртпелер пайда болады.Бөртпелер алғашында макуло-папулезді болса,(кейде бірнеше сағаттың ішінде) везикулаларға-іші мөлдір сұйықтыққа тола көпіршікті бөртпелерге айналады.Бұл көпіршіктердің ішіндегі сұйықтық өзгеріп, іріңді көпіршікке айналуы мүмкін.Бірақ олардың арасындағы тері қабаттары өзгермейді,сөйтіп 1 -2 күннің ішінде көпіршіктер құрғап, қабыршықтармен жабылады.жел шешек ауруында бөртпелер шығуы бір уақытта өтпейді,сондықтан, кейбір бөртпелер қабыршақтанып жатса,осы кезде кейбір бөртпелер жаңадан шығып жатады.Бұл жағдайды бөртпелердің полиморфизмі деп атайды.бір мезгілде бөртпелердің бірнеше түрінің жел шешекке тән белгі болып саналады.Бөртпелер қатты қышып, баланы мазалайды.Ауру бала бөртпелерді қасыған кезде микробтар еніп, бөртпелер жараға айналады.Мұндай жағдайда олардың жазылуы ұзаққа созылады және бөртпелердің орнында тыртық қалады. Бөртпелердің қайталап шығуы Бөртпелердің қайталап шығуы 2-3 күннен 7-8 күнге дейін байқалады.
Ауырлығы бойынша аурудың үш дәрежесі бар: Жеңіл, орташа және ауыр.Аурудың дәрежесі дене қызуының деңгейімен және бөртпелердің санымен байланысты анықталады.
Асқынулары: Энцефалит,круп,лимфоаденит,тері қабатының пиодермия,абсцесс,флекмона сияқты іріңді асқынулары.
Диагноз қою үшін эпидемиологиялық анамнез,клиникалық белгілер( бөртпелер полиморфизмі т.б белгілері) ескеріледі.
Емдеу.Аурудың емі негізінен үй жағдайында жүргізіледі.Стационарда тек аурудың асқынулары мен ауыр түрлері емделеді.
Емдеу принциптері:
- Балалың жеке басының,киім-кешегінің, төсек орнының, бөлменің тазалығын қатаң сақтау;
- Гигиеналық ванна жасап тұру( дене қызуы нормада болса); бөртпелерді 5% перманганат калий 2% бриллиант жасылы,1% метилен көгімен жеке-жеке күйдіріп тұру;
- Симптоматиялық ем жүргізу; аурудың асқынған түрлерінде жергілікті еммен қатар синдромдар бойынша жалпы ем тағайындау.
Профилактика.Арнайы шаралар:жел шешекке қарсы вакцина шығарылған, бірақ вакцинация жүргізілмейді, өйткені ауру көбіне жеңіл түрде өтеді.
Жалпы шаралар:
- Мүмкіндігінше ерте ауру баланы он күнге дейін оңашалау;
- Қарым-қатынаста болған жеті жасқа дейінгі балаларға жиырма бір күнге карантин тағайындау.
Ауырып өткеннен кейін тұрақты иммунитет қалады.
Мысқыл ( эпидемический паротит )
Мысқыл – құлақ асты, шықщыт бездерінің қабынуымен және нерв жүйесінің зақымдануымен сипатталатын балалардың жұқпалы ауруы. 1 жасқа дейінгі балалар-
да сирек кездеседі.Ауру көбінесе жеңіл түрде өтеді, бірақ балалар мекемелерінде, әсірессе жасөспірім балалардың арасында көп тараса, оларда асқынуларымен (орхит)
қауіпті. Мысқылдың қоздырғышы – вирус, сыртқы ортада және дезинфекциялаушы ерітінділерге өте төзімсіз.
Эпидемиялогия: Аурудың көзі – ауру бала 9 күнге дейін жұқпалы. Таралу жолдары-
ауа сілекей арқылы. Иммунитет ауырғаннан кейін тұрақты.
Патогенез: Вирус жоғарғы тыныс жолдарының шырышты қабаттары арқылы еніп қанға өтеді де, қан арқылы лимфа түйіндеріне жетіп, ол жерде шоғырланып жинала-
ды, қабындырады. Құлақ асты не сілекей бездерінің зақымдануы жиірек байқалалы.
Клиника: Жасырын кезең – 11-23 күнге созылады.
ға ұқсап білінеді. Дене қызуы 38-39 –қа дейін көтеріледі, баланың басы, іші ауырып, құсуы мүмкін.
Қан анализінде: лейкопения, лимфоцитоз, ЭШЖ өзгермейді.
Аурудың жеңіл түрлерінде асқынулар болмайды, ісікпен қатар субфебрильді темпе-
ратурамен шектеледі. Ауыр түрлерінде келесі асқынулар байқалады: орхит,панкреа-
тит, менингит, менингоэнцефалит. Мысқылдың ұл балаларда орхитпен асқынуы, болашақта белсіздікке әкеліуімен қауіпті.
Диагноз қою эпидемиологиялық анамнезге, клиникалық белгілеріне, вирусология-
лық тексерістерге сүйене отырып жүргізіледі. Вирусологиялық тексеріс арнайы ви -
русологиялық лабароторияларда орындалады, 8-16 күнге созылады.
Емдеу. Ем үй жағдайында жүргізіледі: температура түскенше төсек режимі таға –
йындалады; ісіктің үстіне құрғақ жылу басу (қыздырылған тұз, құм); жиі сусын іш –
кізу; симптомдық ем (ыстық түсіретін, тыныштандыратын дәрілер беру); баланың- тамағы бір қалыпты сұйық жіне жылы болуын қадағалау. Асқынулар байқалса – ста-
ционарда, жағдайына сәйкес ем жүргізіледі.
Профилактика. Жалпы шараларға: ауру баланы мүмкіндігінше ерте оңашалау; қа-
рым- қатынастағы балаларға 21- күнге карантин тағайындау; СЭС- ке жедел хабар беру; санитарлық ағарту жұмыстарын жүргізу жатады.
Арнайы шара – мысқылға қарсы тірі әлсіретілген мысқыл қоздырғыштарынан арнайы дайындалған вакцина қолдану. Күнтізбекке сәйкес мысқыл вакцинасы бала-
ның 12 айлығында қызылша вакцинасымен қатар, 0,5мл дозада санның бұлшық еті-
не немесе тері астына егіледі. Эпидемиологиялық жағдайлармен байланысты ( ауру
санының 2001-2002 жылдары көбеюі) мысқылға қарсы 12 жаста ревакцинация жасау еңгізілді.
Көкжөтел ( коклюш)
Көкжөтел – ұстамалы жөтелмен сипатталатын, балалардың өткір жұқпалы ауруы.
Ертерекете көкжөтел қызылшадан кейінгі балаларда жиі кездесетін ауру еді және ауыр түрде өтіп, асқынуларынан балалар өлімі жиі болатын. Арнайы егу жұмыс-
тарын жүргізумен, емдеу шараларының жақсарғандығымен байланысты аурудың ауыр түрлері және ауыр асқынулары қазіргі кезде өте сирек кездеседі.
Көкжөтелдің қоздырғышы – Борде-Жангу таяқшалары, 1906 жылы осы таяқша-
ларды ашқан ғалымдардың атымен аталады. Таяқшалар қоршаған ортада төзімсіз.
Эпидемиологиясы. Ауру көзі- ауру адам, 25-30 күнге, кейде 2 айға дейін жұқпа-
лы болып табылады. Таралу жолдары- ауа сілекей арқылы, ауру бала жөтелген
кезде қоздырғыштар ауаға тарайды. Көкжөтелдің жеңіл түрлері қауіпті, өйткені
көкжөтел ауруы екенін ажырату қиын болады да, ауру бала оңашаланбай, айнала-
сындағыларға жұқтырып жүргені байқалмай қалады. Ауруға бейімділік бала туыл-
ғаннан бастап жоғары, сондықтан ауратын балалардың негізгі көпшілігі ерте жас -
тағы балалар болып табылады.
Патогенез. Көкжөтел қоздырғышы жоғары тыныс жолдарының шырышты қабат-
тары арқылы еніп, сол жерде 5-6 аптаға дейін сақталады. Өзінен улы эндотоксин бө-
ліп, олар жөтел рецепторларын тітіркендіреді, орталық нерв жүйесіне әсер етеді.Сон-
дықтанда, жоғарғы тыныс жолдарында катаральды өзгерістер онша күшті болмаған-
мен жөтел күшті болады, ұстамалы жөтел түрінде баланы өте қатты қинайды.
Клиника. Жасырын кезеңі 5-14 күнге созылады. Катаральды кезең 1,5-2 аптада
өтеді. Баланың жалпы жағдайы алғашқыда өзгермейді, сол себепті, әлсіз сирек жө-тел, тыныс жолдарындағы катаральды өзгерістер байқалмай қалады. Осы кезеңнің
аяғына қарай жөтел күшейе түседі, бірақ көкжөтелге тән белгілер әліде білінбейді.
Ұстама жөтел кезеңі 3-4 аптаға созылады. Бұл кезеңде көкжөтелге тән негізгі белгі-
ұстама жөтел- байқалады. Жөтел ұстамасы басталған кезде бала дем алмай үстін –
үстін жөтеледіде, біраз уақыт өткеннен кейін барып, ышқынып дем алады (реприз).
Бұдан соң жөтелсіз үзіліс басталады, кейіннен ұстама тағы қайталанады. Жөтел ұстамасының тәулік ішіндегі жиілігіне қарай аурудың ауырлығы анықталады. 1-ші
дәреже, жеңіл түрінде – ұстама тәулігіне 10-15 рет; 2-ші дәреже – орташа ауыр тү-
рінде – ұстама тәулігіне 15-25 рет; 3-ші дәреже , ауыр түрінде – ұстама тәулігіне 30-60 рет қайталанады. Ұстама жөтел кезінде баланың беті қатты қызарып, мойын қан-
тамырлары білеуленіп ісініп кетеді;көзі қанталап, тілі аузынан шығып, жөтел соңын-
да қою, созылмалы қақырық тастайды. Өкпеде энфезематозды өзгерістер, құрғақ
ылғалды сырылдар пайда болады. Жүрек жұмысы әлсірейді: тахикардия байқалады,
қан қысымы жоғарлайды.
Көкжөтелдің балаларда өту ерекшелігі – кішкентай балаларда реприздер болма-
уы мүмкін. Жөтел ұстамасы кезінде олар қатты қызарып, соңынан көгеріп кетеді.
Кейбір жағдайда баланың дем алысы тоқтап қалуы, елірме басталуы мүмкін.
Жазылу кезеңі – 1-3 аптада өтеді. Біртіндеп ұстама жөтел азайып, әлсірейді,
баланың жалпы дағдайы жақсарады.
Қанның жалпы анализінде: лейкоцитоз 17*10 /л -25*10/ллимфоцитоз анықталады.
Асқынулар: аталектаздар ( 15-24% ); ошақты, сегментті пневмониялар; бронхит;
нерв жүйесінің зақымдануы, елірмелеу; пневматоркс; тері асты май қабатының эм-
физемасы; кіндік жарығы т.б.
Асқынулар көбіне кішкентай балаларда, фондық аурулары бар балаларда байқа-
лады және басқа вирустық аурулардың қосылу салдарынан пайда болады.
Диагноз қою үшін эпидемиологиялық анамнез жинау, клиникалық белгілерін анықтау, қақырықты бактерологиялық тексеріске алу, қанның жалпы анализін тексе-
Емдеу. Аурудың емі баланың жасына, аурудың ауырлығына, асқынуларына бай-
ланысты жүргізіледі. Ауруханадан аурудың ауыр, асқынған түрлерімен және 1 жас-қа дейінгі балалар емделеді. Қалған жағдайларда емді үйде өткізуге болады.
Емдеу принциптері: барлық уақытта салқын, таза ауамен қамтамасыз ету; тамақ
жасына сәйкес, аз мөлшерде, жиірек берілуі қажет; баланың көңілін аудару үшін кі-
тап оқып беру, әртүрлі ойындар ұйымдастыру т.б. ; алғашқы белгілерден бастап антибиотиктер тағайындау: эритромицин ауыз арқылы 20-30мг /кг, ампициллин
50-100мг/кг ауыз арқылы немесе бұлшық етке егу арқылы, 8-10 күнге дейін; оксиге-
нотерапия; қақырық жібітетін және қақырық түсіретін дәрілермен ферменттер (хи-
мопсин, химотрипсин) тағайындау.
Аурудың ауыр түрлерінде ауруханада, жағдайына сәйкес қарқынды ем тағайын-
дап, жүргізу. Дем тоқтап қалған жағдайда жедел көмек көрсету.
Профилактика. Арнайы профилактика – АҚДС вакцинасын егу. Жаңа егу күнтіз-
бегіне сәйкес 3 рет вакцинация: 2,3,4 айларында, ревакциниция-18 айлығында жүр-
Жалпы шараларға: ауру баланы 30 күнге дейін оңашалау; СЭС-ке жедел хабар беру; қарым-қатынастағы 7 жасқа дейінгі балаларға 14 күнге карантин тағайындау;
санитарлық ағарту жұмыстарын жүргізу жатады.
Дата добавления: 2015-10-01 ; просмотров: 3535 . Нарушение авторских прав
Читайте также:
